کمیت ها و واحدها در حفاظت در برابر اشعه

در این قسمت تعدادی از واحدهای مورد نیاز در حفاظت که در کمیسیون بین المللی حفاظت بیولوژیکی یا ICRP توصیه شده است تعریف می شود:

دزمعادل Equivalent Dose: کمیتی که حاصلضرب دز جذبی در فاکتور وزنی نوع اشعه WR بدست میاید را دز معادل یا Equivalent Dose می نامند. واحد دز معادل بر حسب سیورت است و زمانی که بیش تر از یک نوع پرتو یونیزان موجود باشد، دز معادل برابر با مجموع حاصل ضرب های دز جذبی در فاکتورهای وزنی مربوطه خواهد بود.

 اصطلاح فاکتور وزنی نوع اشعه: هر پرتو به نسبت نوع و انرژی آن دارای یک فاکتور وزنی است مثلا یک گری پرتو نوترون خطرناکتر از یک گری پرتو اشعه ایکس است.

دز موثرEffective Dose : وقتی تمام بدن بطور یکنواخت تحت تابش قرار می گیرد احتمال خطرات تصادفی مانند ایجاد سرطان و نواقص ارثی با میزان دز متناسب فرض می شود. چون تابش یکنواخت تمام بدن کم تر اتفاق می افتد و بافت های متفاوت دارای حساسیت متفاوت در ایجاد خطرات تصادفی نسبت به اشعه می باشند. لذا سازمان ICRP اصطلاح فاکتور وزنی بافت یا Tissue Weighting Factor را معرفی کرده است. این فاکتور نسبت خطرات ایجاد شده برای هر بافت را نسبت به خطرات ایجاد شده در اثر تابش یکنواخت تمام بدن را به ما می دهد. حاصل ضرب دز معادل جذبی هر بافت در فاکتور وزنی بافت را دز موثر گویند.

دزمعادل اجباری Committed Equivalent Dose: در مواقع دریافت اشعه از منابع خارجی دز جذبی فقط در زمان تابش به بدن میرسد اما در حالیکه یک رادیوایزوتوپ در داخل بدن قرار دارد زمان دز جذبی تا مدت زمانی که ماده رادیواکتیو دربدن وجود دارد طول خواهد کشید اگرچه آهنگ دز به مرور کاهش خواهد یافت و این کاهش نیز به نیمه عمر فیزیکی و بیولوژیکی آن بستگی دارد. برای در نظر گرفتن این زمان ICRP دز معادل اجباری را که عبارتست از جمع دز معادل برای مدت 50سال بعد از دریافت ماده رادیواکتیو تعریف کرده است. مدت زمان 50 سال به این دلیل انتخاب شده که معادل با کل زمانی است که یک شخص ممکن است شاغل باشد. برای رادیوایزوتوپهایی که دارای نیمه عمر کمتر از 3 ماه باشند ، دز معادل اجباری اساسا معادل با دز معادل سالی که رادیوایزوتوپ را دریافت کرده است می باشد، اما در رادیوایزوتوپ هایی که دارای نیمه عمر موثر طولانی تری هستند مقدار دز معادل اجباری بیشتر از دز معادل سالیانه خواهد بود.

دز موثر اجباری Committed Effective Dose: اگر در محاسبه دز معادل اجباری ابتدا دز معادل مربوط به یک ارگان را در فاکتور وزنی بافت مورد نظر ضرب کرده و سپس آنها را با هم جمع کنیم دز موثر اجباری بدست می آید.

دزمعادل جمعیCollective Equivalent Dose: اگر بخواهیم دز معادل یک گروه و جمعیت را بدست آوریم بایستی میانگین دز معادل هر نفر را در تعداد نفرات آن گروه ضرب کنیم. واحد دز معادل جمعی Man-Sievert و یا Person -Sievert می باشد.

دز موثر جمعی Collective Effective Dose: عبارت است از حاصل ضرب دز موثر میانگین برای هر نفر از یک گروه و یا جمعیت در تعداد نفراتی که مورد تابش قرار گرفته اند. این واحد معمولا برای بدست آوردن یک احتمال و تخمین کلی از ایجاد سرطان و نواقص ارثی در یک جمعیت مورد استفاده قرار می گیرند و همچنین برای مقایسه تقریبی تاثیرات بیولوژیکی ایجاد شده در اثر پرتوهای یونیزان مختلف در یک جمعیت و گروه نیز بکار می روند.

دز موثر جمعی اجباری Collective Effective Dose Commitent: هر گاه گروه یا جمعیتی تحت تابش یک رادیوایزوتوپ که وارد بدن آنها شده است می باشد، بطوریکه مدت زمان زیادی این تابش ادامه یابد می توان کمیت جدیدی را به نام دز موثر جمعی اجباری تعریف نمود. این کمیت عبارت از جمع دزهای موثر تمام گروه و جمعیت برای مدت 50 سال است.