مراحل درمان در رادیوتراپی

image

مراحل درمان در رادیوتراپی

مراحل درمان در رادیوتراپی شامل موارد زیر می شود که در مورد هر کدام توضیح خواهیم داد

  1. شبیه سازی (سیمولاسیون simulation)
  2. طراحی درمان
  3. ثابت نگه داشتن (فیکساسیون)
  4. انتقال دز

شبیه سازی یا سیمولاسیون[1]

قبل از شروع درمان براي هر بيمار شبیه سازی به طور دقيق صورت ميگيرد به طوريكه منطقه درمان شامل تومورها وبافت سالم میباشد تا محل دقيق تومور وبافت سالم مشخص باشد. شبیه سازی با دستگاههاي سيمولاتور يا شبيه ساز معمولي)دیجیتال سیمولاتور) و CT scan و نحوه صحيح قرارگيري بيمار روي تخت درمان تعيين شود. كاربري دستگاه سيمولاتورها با كارشناس راديولوژي است و نحوه علامت گذاري روي بدن بيمار براي قرارگيري صحيح بيمار روي تخت درمان توسط راديوتراپيست صورت ميگيرد.

طراحي درمان و طراحان درمان رادیوتراپی:

مجموعه کارکنان هر مرکز رادیوتراپی به طراحی و درمان بیمار کمک می کنند. تیم پرتو درمانی شامل رادیوتراپیست، دوزیمتریست ( شخصی که دوز کامل و دقیق پرتو را مشخص می کند ) ، فیزیست (فردی که کنترل دستگاه برای انتقال مقدار صحیح پرتو به محل تومور در بدن را انجام می دهد) و پرتوکار می باشد. معمولاً پرتو درمانی یک قسمت از درمان بیمار را شامل می شود در درمان تکمیلی معمولاً از شیمی درمانی استفاده می شود. رادیوتراپیست[2]، از همکاری با متخصص (سرطان شناس اطفال ، جراح و رادیولوژیست  پزشک متخصص در تهیه و تفسیر گرافیهای اندامهای بدن پاتولوژیست ( پزشک متخصص آسیب شناسی ) سود می برد.

در هر بیمار، طراحی درمان برای محافظت بافت های سالم تا حد امکان انجام می شود. بیمار باید قبل از شروع دوره رادیو تراپی در جلسه ی طرح درمان شرکت کند. بیماری که با رادیو تراپی تحت درمان قرار می گیرد باید طرح درمان منحصر به فردی داشته باشد. به دلیل تنوع روش های پرتو دهی طراحی درمان یک گام اولیه و مهم برای درمان هر بیمار تحت پرتو درمانی است. قبل از پرتو درمانی گروه رادیوتراپی میزان و نوع پرتو را مشخص خواهند کرد . اگر بیمار باید تحت پرتو درمانی خارجی قرار گیرد رادیوتراپیست از روشی به نام شبیه سازی[3] برای مشخص کردن هدف پرتویی استفاده می کند در طول انجام شبیه سازی بیمار به حالت آرام بر روی تخت قرار میگیرد و محدوده درمان توسط پزشک مشخص می شود . شبیه سازی همچنین ممکن است شامل CT یا سایر روش های تصویر برداری برای کمک به پرتوکار در جهت طراحی پرتو دهی باشد. شبیه سازی ممکن است باعث تغییراتی در طراحی درمان و در نتیجه محافظت بیشتر بافت سالم از تشعشعات شود. نواحی که باید تحت پرتودهی قرار گیرند توسط یک مارکر دائمی(تاتوی کوچک)  یا موقتی مثل فلز کوچک مشخص می شود. این نشانه ها در اولین جلسه درمان برای تعیین محل دقیق پرتو دهی به کار می رود. بسته به نوع پرتو درمانی، پرتوکار ممکن است از Mold یا وسایل دیگر برای بی حرکت نگه داشتن بیمار در طول درمان استفاده کند. این وسایل معمولاً از فوم، پلاستیک یا گچ ساخته می شوند . در بعضی موارد پرتوکار شیلدهایی را به منظور جلوگیری از نفوذ پرتو به ارگان و بافتهای اطراف محل درمان مورد استفاده قرار می دهد. زمانی که شبیه سازی کامل شد تیم رادیوتراپی برای تصمیم گیری در مورد مقدار دوز مورد نیاز و چگونگی رساندن آن به محل مورد نظر و درمان هایی که در مورد بیمار باید انجام گیرد تصمیم گیری می کند.

طراحي درمان سه بعدي:

امروزه استفاده از نرم افزارهاي طراحي درمان سه بعدي از لوازم ضروري مراكز راديوتراپي است و سازمان انرژي اتمي مجوز بهره برداري از شتابدهنده هاي خطي در مراكز پرتودرماني بدون داشتن حداقل يكي از انواع نرم افزار طراحي درمان سه بعدي معتبر را صادر نمي كند. براي راه اندازي اين نرم افزارهاي احتياج به كليه اطلاعات پرتوهاي خروجي از شتابدهنده است. براي مثال خروجي اشعه در ميدانهاي مختلف پرتو و تعيين فاكتور تاثير اندازه ميدان در دز خروجي و يا منحني هاي توزيع دز در محورهاي طولي وعرضي پرتو در عمقهاي مختلف و غيره به نرم افزار وارد مي شود. همچنين هنگام طراحي درمان احتياج به اطلاعات آناتوميك بيمار است كه از طريق تصاوير CT سپس فيزيست با تجربه و مسلط به اپراتوري نرم افزار اقدام به طراحي درمان و انتخاب انواع ميدانهاي تابشي با زوايا و ابعاد مختلف تابش ميكند و نرم افزار توزيع دز در نواحي مختلف هر سطح مقطع را در مدت بسيار كوتاه ترسيم و به منظور ارزيابي نهايي و تصميم براي درمان در اختيار فيزيست قرار مي دهد كه با مشورت با راديوتراپيست براي اجرا به کارشناسان پرتودهی ارجاع داده مي شود.

استفاده از نرم افزارهاي پيشرفته امكان طراحي درمانهاي بسيار دقيق و با راندامان بالا، نظير روشهاي طراحي درمان تطبيقي را فراهم مي سازد. براي مثال، استفاده از شدتهاي مختلف تابش كه در اشكال مختلف ميدان تابش اعمال ميشود و براي توليد اين ميدانها از كليماتورهاي خاص( مولتي ليف كليماتور)كه اشكال و ابعاد مختلف ميدان را به طور خودكار و در جريان تابش توليد مي كند استفاده مي شود

انتخاب نوع شتابدهنده:

با توجه به عمق و وسعت تومور احتياج به شتابدهنده با انرژيهاي خاصي است. براي مثال براي درمان تومورهاي سرو گردن به اشعه ایكس با انرژي كم يا متوسط و تومورهاي شكمي يا لگن به اشعه ایکس با انرژي بالا و تومورهاي سطحي نظير سرطان پوست به اشعه الكترون احتياج است.که هنگام طراحی درمان توسط فیزیسیست وپزشک رادیوتراپیست تعیین می گردد.

ثابت نگهدارنده ها :(فیکساسیون[4])

درمواردی مثل پرتودرمانی در ناحیه سروگردن ، وکلا هرموردی که تیم پرتودرمانی احتمال بدهد که بیمار نمیتواند خودرا درتمام طول درمان دروضعیت و حالت ثابتی که درزمان شبیه سازی داشته است قراربدهد، از لوازم و قالب های مخصوصی برای ثابت نگه داشتن ناحیه درمان استفاده می کنند، درچنین حالتی نقاط مشخص کننده ی ناحیه درمان علاوه بر انکه روی پوست بیمار خالکوبی یا علامت گذاری می شود ،روی این قالبها هم ترسیم میگردند ودربعضی موارد که کل اندام درداخل این قالبها قرار می گیرد ،نقاط مشخص کننده ناحیه درمانی برروی این قالبها ترسیم می شود.

توزيع دز و عوامل مؤثر در آن:  

به منظور طراحي درمان و رسيدن به حداكثر راندمان راديوتراپي يعني جذب حداكثر دز در تومور و حداقل دز در بافتهاي سالم احتياج به چگونگي توزيع دز در بافتهاي بدن و يا معادل بافتهاي بدن يعني آب است. يكي از پارامترهاي مورد نياز طراحي درمان اطلاع از توزيع درصد دز در عمق بافت براي پرتوها ایكس و يا الكتروني است. طبيعي است با افزايش انرژي پرتو عمق نفوذ و درصد دز در عمق افزايش مييابد به همين دليل است كه براي تومورهايي در عمق بدن، استفاده از پرتوهاي پرانرژي توصيه مي شود.

عوامل مختلفي در ميزان در عمق تاثير گذارند كه بايد اندازه گيري و به دقت تعيين شوند براي مثال مي توان به انرژي پرتو، شكل و اندازه ميدان تابش، فاصله چشمه از سطح بدن و عمق و جنس بافت اشاره نمود.

استفاده از تكنيكهاي مختلف براي رسيدن حداكثر دز به تومور و حداقل آسيب به بافتهاي سالم نظير استفاده از فيلترهاي وج براي يكنواخت سازي دز وقتي از چند ميدان تابش استفاده ميشود، تابش دهي از زواياي مختلف و حتي تابش به صورت قوسي، تابش در ميدانهاي تابش با دزهاي مختلف، ايجاد حفاظ براي جلوگيري ا ز تابش به اندامهاي سا لم وحساس درمسیر تابش، يكنواخت سازي سطح بدن توسط لايه هاي پلاستيكي معادل بافت بدن و .... در طراحي درمان معمول است.

انتقال دز:

پس از شبیه سازی و طراحی درمان پلان درمانی توسط پزشک رادیوتراپیست تایید وپرونده بیمار بهمراه پلان درمانی جهت انجام رادیوتراپی به اتاق درمان ارسال می شود. در جلسه اول رادیوتراپی بیمار بر روی تخت رادیوتراپی خوابیده (به همان حالت که برروی تخت شبیه ساز قرارگرفته) و پلان طراحی شده در سیستم 3D درناحیه درمان پیاده  وپس از تایید پزشک رادیوتراپیست و فیزیسیت پرتودهی انجام می شود.

 

[1] simulation

[2] Radiation oncologist

[3] Simulation

[4] Fixation